Bluz kao istorija američkih crnaca

Poznati američki dramski pisac, pesnik i politički aktivista Leroa Džouns, danas Amiri Baraka, svojim dramama, novelama, pesmama i esejima je tokom prošlog stoleća odlučujuće uticao na američke crnce da se udalje od problema asimilacije i integracije u belo američko društvo i okrenu sebi samima i sopstvenom iskustvu sveta.

...

Ovu knjigu bi trebalo shvatiti isključivo kao teorijski poduhvat. Teorijski u smislu da se ni za jedno od pitanja koje ona postavlja ne može reći da je na njih dat konačan ili za svagda važeći odgovor. U stvari, knjiga postavlja mnogo više pitanja nego što daje odgovora. Jedina pitanja na koja će ona detaljno odgovoriti već su, čini mi se, dobila odgovore kroz obrasce američkog načina života. Te obrasce bi trebalo samo ozbiljno ispitati i izvesti određene prihvatljive zaključke.

Crnac kao rob je jedno. Crnac kao Amerikanac je nešto sasvim drugo. Ono čime bih se pozabavio jeste staza kojom je rob stigao do “građanstva”. Svoju analogiju gradim kroz muziku roba građanina – kroz muziku koja se najčešće povezuje s njim: bluzom i kasnije, ali sa paralelnim razvojem, džezom. Čini mi se da ako crnac predstavlja, ili simbolizuje, nešto unutar prirode američke kulture i u vezi s njom, to bi sigurno trebalo pokazati ovom karakterističnom muzikom.

Drugim rečima, tvrdim da ako je muzika crnca u Americi, u svim njenim permutacijama, podložna kako socio-antropološkom tako i muzičkom ispitivanju, onda se može otkriti ne samo nešto o suštinskoj prirodi egzistencije crnaca u ovoj zemlji, već i nešto o suštinskoj prirodi ove zemlje, to jest društva u celini.

Bluz je imao, i još uvek ima, izvesnu težinu u psihi svojih izumitelja. Ono što želim da istaknem jeste da promena ove težine ili njenog mesta u tim istim psihama ukazuje na promene u crncima koje se manifestuju spolja. Želim da kažem da se težina bluza za roba, osobe potpuno lišene s građanskih prava, radikalno razlikuje od težine te iste muzike u psihi najsavremenijih američkih crnaca. Poznate su nam izvesne činjenice o životu crnih robova. Takođe, sa još više sigurnosti poznajemo život savremenih američkih crnaca. Poseban pokazatelj drastične promene crnca od roba do “građanina” jeste njegova muzika.

Postoje konkretne etape u transmutaciji crnaca od Afrikanaca do Amerikanaca. U najmanju ruku, postoje izvesne veoma očigledne promene u reakciji crnaca na Ameriku od vremena njihovog prvog uvoza kao robova do danas. Te promene se, verujem, mogu videti i najuočljivije su u njihovoj muzici. Svaku od ovih etapa pokušao sam da proučim što sam podrobnije mogao, sa naglaskom na muzički, sociološki i antropološki aspekt problema.

Ako godinu 1619, dvanaest godina posle naseljavanja Džejmstauna 1607, uzmemo kao datum prvog uvoza crnaca u Ameriku da bi u njoj i ostali (znači da nisu prosto dovedeni da bi jedno vreme radili proste poslove i da bi posle bili ubijeni, što se često dešavalo), onda imamo dobru polaznu istorijsku tačku. Pre svega, znamo da Zapadni Afrikanci, za koje većina savremenih naučnika tvrdi da čine skoro 85 procenata ukupnog broja robova dovedenih u Sjedinjene Države, nisu pevali bluz. Nesumnjivo, nijedan od afričkih zatvorenika nije zapevao St. James Infirmary. Ú onog trenutka kada je prvi od njih zakoračio sa broda. Znamo i da su prvi afrički robovi, radeći na poljima, ako su uopšte pevali ili vikali, činili to na nekom afričkom dijalektu (iz maternjeg bantu ili sudanskog jezika, ili možda hamitskog kao podbaze, koji bi uključio jezike Kopta, Berbera ili Kušitika). Međutim, ne postoje zapisi ovih dvanaestotaktnih AAB pesama na tim jezicima – bar nijedan koji bi pokazao direktno interesovanje za socijalne i poljoprivredne probleme na jugu Sjedinjenih Država, premda, što bi ovde trebalo naglasiti, a i ja ću u to zaći dublje u poglavlju o afrikanizmima, najistaknutija karakteristika afričke, ili bar zapadnoafričke muzike, jeste vrsta pesme u kojoj postoje vođa i hor; glavne stihove pesme peva jedan glas, vođa, naizmenično sa refrenom koji peva hor. Lako je uočiti čvrstu analogiju između one vrste pesme u kojoj postoji jednostavan A-B odgovor i vrste pesme koja se može razviti iz ove da bi je pevala jedna osoba, u kojoj se prvi stih ponavlja dva puta (vođa), praćen trećim stihom (hor), ponekad rimovanim ali obično različitim, koji je neposredan komentar na prva dva stiha. Zatim, znamo i za narečja i za druge poluafričke jezike koji su se širili Jugom na kojima mora da su, posle nekog vremena, izgovarane i pevane različite jadikovke, crkvene pesme, priče itd.

Ipak, ono što mene ovde najviše interesuje jeste američki crnac. Kada se pojavio? Iz kakvih čudnih izvora su proizašli specifično nasleđe i stavovi američkog crnca? Smatram da je tehnički ispravno svakog Afrikanca koji je doveden u Ameriku bez ikakve šanse da ode, od onog trenutka kada su mu dom i život neporecivo promenjeni, nazvati američkim crncem. Važno je shvatiti da prvi robovi nisu verovali da će u Americi ostati zauvek. Čak i da jesu, sebe su smatrali samo zarobljenicima. Amerika je bila strana zemlja. Ovi ljudi bili su stranci, govorili su jezikom koji nije bio kolonijalni američki; jedini zapadni običaj ili pravilo za koje su uopšte znali bilo je da svakog jutra, u određeno vreme, mora da se obavi neki posao i da će se to, verovatno, tražiti od njih.

Ono što ovde želim jasno da istaknem jeste da početak bluza navodim kao početak američkog crnca. Ili, dopustite da tako kažem, reakcija i kasnije prenošenje iskustva crnca u ovoj zemlji na njemu svojstvenom engleskom jeziku, predstavljaju početak svesnog pojavljivanja crnca na američkoj sceni. Ako vas odvedu u Mongoliju kao roba i tamo radite sedamdeset pet godina, naučite dvadeset mongolskih reči i živite u kućici iz koje izlazite samo da radite, mislim da vas ne možemo nazvati Mongolom. Tek kada počnete da prihvatate ideju da jeste deo te zemlje, za vas se može reći da ste stalni stanovnik. Sve dok ne steknete dovoljno znanja o toj novoj zemlji da možete da stvarate neke trajne moralne stavove u vezi sa njom – da prenosite svoje iskustvo u nekom dugoročnom smislu, na jeziku te zemlje, sa finesama karakterističnim za vas – sve do tada, vi ste samo prolaznik.

Ne postoje zvanične priče o crnačkom životu u Americi koje su prepričavane na bilo kom čistom afričkom jeziku. Priče, mitovi, izreke, prepričavane na afričkim jezicima bile su o Africi. Kada je Amerika postala dovoljno važna za Afrikanca da se o njoj, u formalnim oblicima, priče prenose na mlađe, onda je to činjeno na nekoj vrsti afroameričkog jezika. I konačno, kada čovek u nekom nepoznatom polju podigne pogled i vikne: “Oh, umoran sam od svega ovoga, / Oh, da, tako sam umoran od svega ovoga”, možete biti sigurni da je on Amerikanac.

Prevod s engleskog: Mimica Petrović-Radovanović i Aleksandar Radovanović

Iz knjige "Narod bluza" u izdanju beogradske Utopije